AHMET YESEVİ KÜLTÜRÜ (2)
Hoca Ahmed Yesevî’nin Orta Asya’daki Türkler arasında başlattığı bu tasavvufî hareketin bir benzeri yaklaşık bir asır sonra Anadolu’da ortaya çıkmıştır. Yesevi Kültünü benimseyen Yunus Emre, Yesevî’nin izinden giderek Anadolu halkı arasında ortak bir tasavvufî anlayışın oluşmasına saf, arı, temiz Türk Dili’ni ustaca kullanarak öncülük etmiştir. Türk tasavvuf şiirinin oluşumuna büyük katkı koyan Yunus Emre önemli ölçüde Ahmet Yesevi’den etkilenmiş bu etki, Ahmet Yesevî’nin, kimi dörtlükleri:
Hâlikımnı izler min / Tür kün cihan içinde
Tört yanımdan yol indi / Kevn ü mekân içinde, biçiminde olan hikmet ağırlıklı deyişleri
Yunus Emre’de:
Adım adım ileri / Bu âlemden içerü
On sekiz bin âlemi / Geçdüm bir tağ içinde, rastlayışımız kusursuz bir nazire örneği olarak karşımıza çıkmakta ve bu etkinin önemli kanıtlarından biri olarak görülmektedir.
Ahmet Yesevî’den önemli ölçüde etkilenen Yunus Emre, anlamı ‘Onları cehennem köprüsüne doğru götürün’ ayetine telmih olan kıldan ince kılıçtan keskincedir ifadesi ile başta Yesevî olmak üzere Hâkim Ata, Muhyî, Sıdki Baba ve Kaygusuz Abdal gibi söyleyerek:
Sırat kıldan incedir / Kılıçtan keskincedir
Varıp anın üstüne / Evler yapasım gelir, biçiminde dile getirmiştir.
Ahmet Yesevî’nin Doğu Türkçesi ile söylediği:
Hâce Ahmed minim atım tüni küni yanar otım
İki cihanda ümîdim minge sin ok kirek sin, biçimindeki deyişi Yunus Emre’de:
Yunus durur benim adum gün geldükçe artar odum
İki cihanda maksudum bana seni gerek seni biçiminde söylenmiştir.
Yunus Emre, Ahmet Yesevi kültüne sahip çıkıp Anadolu’da Yesevilikten gelen dört kapı öğretisini kırk makamla donatarak Bektaşilik felsefesini oluşturan Hacı Bektaş Velî’nin öğretilerinden, hikmetli sözlerinden ve özgün deyişlerinden önemli ölçüde etkilenmiştir.
Yunus Emre Hacı Bektaş Velî’nin gönül üzerine söylediği:
“Gönül, cennete benzer.”
“Gönül Kâbe’den daha üstündür, çünkü gönül, Tanrı’nın nazargâhıdır.”
“Tanrı ile bütün nesneler arasında perde vardır; fakat gönülle Tanrı arasında perde yoktur.” biçimindeki sözlerini kendine özgü şiir potasında yoğuran Yunus Emre:
Duruş kazan ye yedir / Bir gönül ele getir
Bin Kâbe’den yeğrektir / Bir gönül ziyareti.
Bir kez gönül yıktın ise / Bu kıldığın namaz değil
Yetmiş iki millet bile / Elin, yüzün yumaz değil, biçimindeki deyişlerle Yesevi Kültünün Hacı Bektaş felsefesini yönlendiren ve kendisine sirayet eden etkiyi Yunus’ça dile getirmiştir.
Alıntı: M Yardımcı