MERSİN’İN KURTULUŞU
MERSİN GRUBUNDA YAPILAN SAVAŞLAR Başnalar Savaşı: Güney bölgesi kurtuluş tarihine “Başnalar Savaşı” diye geçen ve kuvayi milliyenin kesin zaferi ile sonuçlanan savaş, Mersin çevresinde Fransız birlikleriyle yapılan ilk karşılaşma olması bakımından büyük bir önem taşımaktadır.
Maraş’ta 10 günlük savaştan sonra kesin bir yenilgiye uğrayan Fransızlar Başnalar Savaşı ile güney bölgesinde ikinci bir yenilgiye uğramış Fransız milli gururu geniş ölçüde zedelendiği gibi, Fransız devleti muazzamasına karşı durulamıyacağı hakkında bazı zayıf yüreklilerde uyanan tereddüt ve şüpheyi silmiş, kuvayi milliyeye duyulan güveni arttırmıştır.
Mersin’deki Fransız işgal makamlarının çeteleri uslandırmak ve yok etmek amacıyla kuvayi milliye üzerine gönderdikleri seyyar jandarma bölüğünün esir edilmesi (Fransız işgal makamları bir süre bu bölüğün kuvayi milliyeye katıldığını değil esir alındığını sanmışlardı) Guvernör Anfre’yi şaşırtmış, adeta deliye döndürmüştü. Başnalar savaşı, ne pahasına olursa olsun kuvayi milliye hareketini doğmadan boğmak gibi bir gerekçeye dayanması bakımından da ayrı bir önem taşımaktadır.
İşgal makamlarının, kuvayi milliyenin pek az bir mevcutla Mersin sınırlarına girdiği hakkında bir bilgileri olmadığı düşünülemez. Şu halde, yerli, halkın, köylerin ve köylülerin çetelere katılmasından ve işbirliğinden önce harekete geçmek bu makamlarca en doğru yol olarak görünmüş, Mersin’den hafif ve ağır makineli tüfeklerle donatılmış iki bölükten ibaret bir Fransız birliği 16 Mart 1920 de Erçel istikametinde harekete geçirilmiştir.
Böyle bir kuvvetin üzerlerine gönderileceğini Mersin’deki gizli teşkilât mensubu Hıdıroğlu Ali Efendinin kardeşi Ağa Mehmet vasıtasiyle önceden haber alan fedai müfrezeler birinci bölük komutanı yedek teğmen Kozanlı Mustafa Nail, Mersin’e 15 kilometre mesafede bulunan ve halen Erçel köyünün bir mahallesi olan Başnalar Kalesi etrafında 17 Mart 1920 sabahı erkenden gerekli tertibatı almakla beraber civardaki köylere haber gönderilmiş ve eli silâh tutan köylüler mevcut mavzer ve av tüfekleri ile millî kuvvetlere yardıma koşmuşlardır. Müfrezenin asıl mevcudu 30 kişi olup civardan yardıma koşanlarla birlikte 150 ye ulaşmış bulunuyordu.
Başnalarda takriben saat 9 da çarpışma, millî müfreze ve köylülerin âni ateş baskınıyla başlamış ve ilk hamlede şaşkınlığa kapılan düşman mevzilenerek karşı ateşe başlamışsa da hâkim sırtlarda bulunan milli kuvvetlere bir tesir yapamamış ve ikindiye doğru Mersin’e çekilmek zorunda kalmıştır.
Kuvayi milliyeni Erçel’e ilk gelişinde müfrezenin iaşe ve sair işlerine büyük ölçüde yardımlarda bulunan ve halka öncülük eden Hacı Yusuf Ağa zade İsa (Ersoy, rahmetli) beyin, Erçel ve civar köyler halkının bu savaşa katılmasında da büyük hizmet ve yararlığı görülmüştür.
Bölük komutanı Mustafa Nail’in fedai müfrezeler komutanlığına Erçel’den gönderdiği savaş raporuna göre düşmanın kaybı 23 ölü ve 4 hayvandan ibarettir. Buna karşılık milli kuvvetlerden şehit verilmemiş bir miktar mücahit hafif yara almıştır.
(Not: Bu savaşı (idare eden yedek teğmen Mustafa Nail, Saimbeyli ilçesinin Yardibi köyünde Ömer kâhyanın oğlu olup çevremizde “Kozanlı Mustafa Nail” olarak tanınmış ve Tarsus’un Bağlar savaşında şehit olmuştur. Mezarı Eshabıkehif dağı eteğindedir. Asıl mesleği öğretmenliktir.)
Düşmanın Arpaçsakarlar baskını
Arpaçsakarlar köyü mer’asına köy halkının rızası hilafına geceleri sürüsünü sokup otlatan Köserelli aşiretinden Elifin Abdullah adındaki şahsın, sürüsünden köy bekçilerinin bir kaç koyunu alıp köye getirmeleri üzerine sürü sahibi Abdullah bir dilekçe ile Mersin Fransız guvernörlüğüne müracaatla Arpaçsakarlar köyünün çetelere katıldığını sürüsünden gasbettikleri koyunları çetelere verdiklerini iddia etmiş, Türk köylüsünü yıldırmak için fırsat arayan Mersin Fransız işgal makamları bu ihbarı ganimet sayarak 3 Nisan 1920 günü hıristiyan köyündeki (Şimdiki Osmaniye Mahallesi) kuvvetlerinden ayırdıkları takviyeli bir birliği köye saldırmışlardır.
2 Nisanı 3 e bağlayan gece harekete geçen bu birlik ansızın köyü sarmış, giriş çıkış yollarını makineli tüfeklerle kapayarak köye girmiş, Abdullah tarafından adları ihbar edilenlerden 2 bekçi daha önce Mersin’de tutuklandıklarından kalan 9 kişiden 7 si yakalanmış, birisi akşamdan Hamza Beyli köyüne gittiği için bulunamamış, diğer birisi de (Fikri Mutlu) Fransızca bildiği ve tanınmadığı için kurtulmuştur.
Yakalanan 7 kişi birbirine bağlanarak canîler gibi şehre sürüklenmiş, 7 ev tamamen, 4 ev kısmen yakılmış, yükte hafif pahada ağır eşya silah arama bahanesiyle gaspolunduğu gibi köyün hayvanatı da şehre sürülmüştür.
Gasıp Fransız birliği komutanı köylüleri bir alana toplamış: “Fransız idaresine karşı isyan edenlerin cezası çok ağır olacaktır. Sizin bu hareketiniz ilk olduğu için bu kadarla yetinilmiştir. Bundan sonraki suçların cezası daha ağır olacak, köyünüz tamamen yakılacağı gibi, suçlular da kurşuna dizilecektir” mealinde bir konuşma yapmış ve birlik köyden çekilmiştir. Aynı gün öğleden sonra yapılan teşebbüs sonunda sürülen hayvan at 100 kadar noksanı ile geri verilmiştir. Bu baskın sırasında, milli müfrezeler o civarda henüz teşekkül etmediği için Fransız birliği hiç bir mukavemete maruz kalmamıştır.
(Not: Fransız subayının konuştuğu yer sonradan (Cumhuriyet alanı) haline getirilmiş ve Fransız subayının nutuk söylediği noktaya Fikri Mutlu beyin delaleti ve köylülerin himmeti 4 metrelik bir kaide üzerine Atatürk’ün tunçtan büyük bir büstü konmuştur.)
Fransızlara verilen ültimatom
Tömük”te karargâhını kuran “Adana’ya Mürettep Mersin ve Havalisi Fedai Müfrezeler Komutanı” Emin Arslan Bey, daha ilk ağızda Fransız işgal makamlarına bir göz dağı vermek maksadiyle Silifke’den Mersin’den kuvayi milliyeye katılan hat çavuş Halil Efendiyi tam teçhizatı ile bir telgraf makinesi ve bir telgrafçı (Kâmil Eke) getirtmiş ve kuvayi milliye tarafından kesilmiş olan Silifke-Mersin telgraf hattına bağlattıktan sonra (3 Nisan 1920) Mersin Fransız guvernörünü telgraf başına isteyerek bir ültimatom yazdırmış, ayrıca Mersin’de mevcut cemaatlerin dini başkanlarına da “Turgut Efe” takma adile birer mesaj göndermiştir.
Ültimatom ve mesajları bizzat Emin Arslan Bey dikte ettirmiş, o sırada fedai müfrezeler 6. bölük komutanlığına tayin edilen yedek teğmen Lûtfi (Oğuzcan) tarafından not edilmiş ve Kâmil Eke tarafından da telgrafla Mersin’e çekilmiştir. Mersin Fransız guvernörlüğüne çekilen ültimatomda özet olarak: “Mersin’in 10 bin kişilik kuvayi milliye tarafından sarıldığı, eğer 48 saat zarfında Mersin’i boşaltmadıkları takdirde kuvvet zoruyla girileceği ve bundan doğacak sorumluluğun Fransız işgal makamlarına ait olacağı” belirtilmişti.
Başta Mersin Müftüsü olmak üzere diğer din adamlarına çekilen mesajlarda ise: “Mersin şehrini düşman dan geri almak üzere kuvayi milliyenin 48 saat sonra harekete geçeceği, bu hareket sırasında cemaatlerine mensup kişiler tarafından kuvayi milliyeye karşı silâh kullanıldığı taktirde bunun en ağır şekilde cezalandırılacağı belirtilerek bu gibi hareketlerden sakınmaları” isteniyordu.
Çekilen bu telgraflar Mersin’de telgraf memuru bulunan ve “Pasaportçu” adı ile tanınan Osman (Emrealp rahmetli) tarafından alınmış, guvernöre ait olan kendisine ve cemaatlere ait olanlar ise gizli olarak verilmiş ve bu yüzden bir süre hapsedilmiştir. Sonradan Osman Emrealp kuvayi milliyeye iltihak ederek milli hükûmet emrinde ve muhabere hizmetlerinde kurtuluşa kadar değerli işler başarmıştır.
Fransızların Mezitli Baskını
Kuvayi Milliye komutanının gözdağı vermek ve düşmanın gücü hakkında bilgi edinmek maksadiyle Tömük’ten çektiği bu ültimatom ve mesajların mahrecinin Mezit’li gösterilmesi üzerine 48 saat geçtikten sonra (5 Nisan 1920) Mersin’den çıkarılan her türlü silahlarla donanmış bir Fransız birliği, denizden bir harp gemisinin himaye ateşi altında esaslı bir mukavemetle karşılaşmadan Mezit’liye kadar ilerlemiş, köyü ateşe verdiği gibi bulabildiği hayvanatı toplayarak Mersin’e dönmüştür. Bu arada 2 kişiyi şehit etmişler dördünün de yaralanmasına sebep olmuşlardır. Ayrıca Tömük de denizden bombardıman edildiği için fedai müfrezeler karargâhı önce Çevliğ’e daha sonra Elvanlıya kaldırılmıştır. Bu suretle. Mezitli köyü ikinci defa yapılan bu baskın sonunda hemen tamamiyle harap olmuştur.
İçme Savaşı
Mersin’de düşmanın civar köylerden şehre gelen hayvanları toplattığı ve bazı askerî hazırlıklar içinde bulunduğu ve bundan maksadının henüz kurtuluş halinde bulunan millî kuvvetlere taarruz olduğu Mersin’deki gizli teşkilâtlarımızdan Bekirdere köyünden Hacı Yakup Ağa tarafından öğrenilmiş (aynı köyden Sarı Mustafa oğlu İsmail) vasıtasıyla o günlerde Belenkeş’likte yeni kurulmuş olan Alsancak müfrezesi komutanı Yedek Teğmen Osman Muzaffer Kocaşoğlu’na bir mektupla bildirilmesi üzerine müfreze komutanı Yedeksubay Osman derhal İçme boğazı civarındaki hakim noktaları bu kuvvetlerle tutmakla beraber civar köylere de savaşa katılmaları için haber göndermiştir.
Düşmanın 19 Nisan 1920 sabahı Mersin’den çıkan makineli ve otomatik tüfeklerle donanmış ve havadan uçaklarla desteklenen iki bölük miktarındaki kuvveti saat 9′a doğru İçme mevkiine yaklaştığında mevzilenmiş olan Kuvayi Milliye’nin ateş baskınına uğramıştır. Bu arada durumdan haberdar edildiklerini bildirdiğimiz civar köyler halkı da eline geçirdiği her çeşit silahla cepheye koşarak müfreze komutanın emrine girmişlerdir. Bu suretle cepheden, sağ ve sol kanatları ateş baskısı altına alınan düşman neye uğradığını şaşırmış, bir hayli zayiat verdikten sonra ilerlemekten ümidini kesmiş ve geceyi büyük bir korku içinde Akdam köyünde geçirmiş, 20 Nisan 1920 de Hebilli kalesi istikametinde yürüyüşe geçmişse de cepheden şiddetli ateş karşısında kalarak geri dönmüş ve yürüyüş istikametini değiştirerek Kızılyar’dan Burhan köyü istikametine yönelmiştir. Bu arada müfreze komutanının Evcili’li çocuk İbrahim Komutasında Burhan sırtlarına gönderdiği 15 kişilik süvari müfrezesi de düşmana yaklaşarak ateş ettiklerinden düşman birliği mukabele etmeden Kızılyar çiftliğine çekilmiştir.
Bu savaş sırasında geri köylerden gelen kadın-erkek 500 kadar silâhlı, silâhsız halk büyük bir heyecanla savaşa katılmış ve müfrezenin başarısına yardım etmişlerdir. Kadınların cephede döğüşen erkeklerine azık (yiyecek, içecek) taşımış olmaları ve gerekirse savaşı idare eden komutan tarafından verilecek her vazifeyi yapacaklarını hep bir ağızdan söylemeleri üzerine müfreze komutanının “sizler bu kuvveti bizlere verdikçe düşmanı yurdumuzdan kovacağımıza inanıyorum, sağolun” şeklindeki beyanı ülvî bir manzara teşkil ediyordu. Bu savaşta geriden gönderilen halk kuvvetinin meydana gelmesinde Müdafaa-i Hukuk Başkanı Hacı İshak Ağa, Yedek Teğmen Süleyman Fikri Bey ve Müdafaa-i Hukuk Heyetinden Çelebi’li Hacı Sakar zade Ömer Efendi’nin büyük hizmet ve yararlıkları görülmüştür.
Bu savaşta mücahitlerimizden Hanlı oğlu Hanefi şehit düşmüş ve 5 kişi yaralanmıştır. Düşman kendi ölü ve yaralılarını beraber taşıyarak Mersin’e götürdüğü için zayiatı hakkında kesin bir bilgi alınamamıştır.
(Not: Bu savaşı idare eden Alsancak müfrezesi komutanı Yedek Üsteğmen Osman Muzaffer Kocaşoğlu 1891 de Mersin’in Kerimler köyünde doğmuştur. Asıl mesleği öğretmenliktir. Halen hayattadır) (yumuktepe.com notu: O.M.Koçaşoğlu hayatı ve anıları sitemizde ayrıca yayınlanmaktadır)
Düşman aynı gün Eshabıkehif istikametinde Tarsus’tan da Kuvayi Milliye üzerine bir hareket yapmıştır. Düşmanın bu iki kanatlı hareketten maksadının Kuvayi Milliye’nin merkezi olarak bilinen Karatiken’de birleşmek ve Kuvayi Milliye’yi ilk kuruluş günlerinde bastırıp yok etmek olduğu anlaşılmaktadır. Eshabıkehif savaşı hakkında ileride Tarsus cephesi savaşları bölümünde bilgi verilecektir.
Kızılyar çiftliği baskını
Mersin’in 11 kilometre doğusunda ve Karacailyas köyünün 3 kilometre kuzeyinde bulunan ve düşman emellerine hizmet ettiği bilinen Mersin’li Yuvanaki’ye ait çiftlik 23 Nisan 1920 de Alsancak müfrezesi komutanı Yedek Üsteğmen Osman Muzaffer Koçaşoğlu tarafından maiyetindeki süvarilerle basılmış, silâhla karşı konulması üzerine çiftliğe zor kullanılarak girilmiş, çiftlik tahrip edilmiş, işe yarar hayvan ve bazı eşya ile silahlar iğtinam olunmuş, çiftlikte bulunan ve müfrezeye silâh kullanan şahıslar da bertaraf edilmiştir.
27 Nisan 1920 de ayni müfreze tarafından Gudubes ile Yakaköy arasındaki Fransız’lara bağlı jandarma karakolu basılmış, jandarmalar teslim alınarak karakol tahrip edilmiştir. Bu baskında Yedek üsteğmen Ömer Nazmi Çiftçi suvarilere komuta etmiştir.
29 Nisan 1920 de Tırmıl tepedeki Fransız karakolu basılmış ve karakol zaptedildiği gibi çiftlikte bulunan hayvanat iğtinam olunmuştur.
Kuvayi Milliye’nin devamlı baskınlarından kuşkulanan düşman, Mersin – Tarsus demiryolu ulaşımını sağlamak üzere tren kompartımanlarına kum torbaları yerleştirmiş, makineli tüfek ve nordanfille teçhiz etmiştir. Buna rağmen o günlerde yeni kurulan Yedek Üsteğmen Mithat Toroğlu komutasındaki Bozkurt Müfrezesi de düşmanın Mersin – Tarsus arasındaki ulaşımını kesmek üzere demiryolunu devamlı surette tahrip etmiştir. Bu savaş ve baskınlar sonunda Mersin’e bağlı bütün köyler Kuvayi Milliye’nin kontrolü altına girmiş ve milli kuvvetler Mersin’in dış mahallelerine kadar sızmışlardır.
Hebilli’de bulunan Alsancak müfrezesinden bir takım Tırmıl tepe ve civarındaki düşman kuvvetini bertaraf etmek üzere gece baskını yaptığı sırada çiftlikte ve civarında düşmana götürülmekte iken tutulan 500 koyun ve 800 kadar kıl keçi’yi iğtinam ederek Hebilli’ye getirilmiş ve bu ganimetler mevcutları dikkate alınarak müfrezelerin iaşelerine tahsis olunmuştur.
Bu arada Mersin’den Tarsus’a götürülmekte olan şeker Yüklü 6 çift atlı araba Bozkurt müfrezesi tarafından iğtinam edilmiş, şekerler depo edilerek esasen bölgede şeker sıkıntısı çekilmekte olduğundan halka satılarak bedeli Müdafaa-i Hukuk Heyetine devredilmiştir. Araba hayvanları da müfrezenin süvari takımına ilave olunmuştur.
Birinci Su Bendi Savaşı
Mersin’in 4 kilometre kuzey batısında Üseli köyü civarındaki su bendi mevkiinde cereyan etmiştir. (5 Mayıs 1920) Düşman, Mersin içme, suyunu sağlayan bentleri onarmak üzere harekete geçmiş ve bir kısım kuvvetler bentlerin bulunduğu yere kadar gelmişse de burada Başçavuş vezir Yusuf Komutasındaki Demirtaş müfrezesinin ateşi ile karşılaşmış ve bir başarı elde edemeden Mersin’e geri dönmüştür.
(Not: Bu savaşı idare eden Başçavuş Vezir Yusuf Misis’te doğmuş ve Kurtuluş Savaşında gösterdiği fedakarlıktan dolayı Asteğmenliğe terfi ettirilmiştir. 1929 da Mersin’de vefat etmiştir.)
İkinci Su Bendi Savaşı
İkinci Su Bendi Savaşı Mersin cephesinde yapılan savaşların en önemlilerinden biridir. Şehrin su ihtiyacını temin eden bentlerin Kuvayi Milliye tarafından devamlı olarak tahrip edilmesi şehirde su sıkıntısı meydana getirmiş ve bu bentlerin küçük bir kuvvetin himayesinde başarılamıyacağını anlıyan düşman, daha büyük bir kuvvetle bu işi başarmak ve ayni zamanda Kuvayi Milliye’yi yok etmek amacını gütmüştür. Ancak, düşmanın böyle bir harekete teşebbüs edeceği o zaman Belediyede kontrölör Üsteğmen Salandr’ın tercümanlığını yapan Fahri Merzeci tarafından Yedek Teğmen Fevzi Serdengeçti’ye bildirilmiş, o da sigara kağıdı üzerine yazılan bu taarruz hakkındaki bilgiyi Yedek üsteğmen Osman Tekeli ile Kuvayi Milliye’ye göndermiştir. Bu bilgi Mersin Grubu Harp Müşaviri Yedek Üsteğmen Süleyman Fikri tarafından Grup Komutanı Emin Arslan bey’e ulaştırılmış olduğundan müfrezelere gerekli emir ve talimat verilmiştir. Buna göre:
a) Mersin çayı’nın batısında Bozburun – Menteş köyü arasında mevzilenecek
olan 1,2,3. bölükler (Çiftlik, Bozon, Demirtaş müfrezeleri) ile hafif makineli tüfek takımı düşmanın yan ve gerilerinden ateş edecekler, 1.Bölük sağ kanadan gelmesi muhtemel düşman çevirmesini önliyecek;
b) Mersin çayı’nın doğusunda: Üçtepe – Buluk’lu vadisi arasında süvari bölüğü üçtepe yapi kurulan 4. Bölük (Yılmaz müfrezesi) Sarıkayada 9 Harnup’a karşı mevzilenecek, 5. Bölük (Yavuz müfrezesi) 4. Bölüğü takviye edecek. 4. Bölük komutanı ayni zamanda milli kuvvetlerin Buluklu vadisi istikametinden çevrilmemeleri için gerekli tertibatı alacaktır;
c) Tarsus grubuna bağlı Hebilli (Alsancak) müfrezesinin savaşa katılması sağlanacaktır. Bu emir aynen uygulanmış, ancak Üçtepe’lerin ilerisinde ateş sahası olmadığından çay’ın batısındaki mevzilere kaymıştır.
ç) Alsancak müfrezesi tarafından yeni kurulan 20 silâhlı Çopur’lu takımı Mersin Müdafaa-i Hukuk Başkanı Hıdıroğlu Ali efendi emrinde 4. Bölüğe katılmıştır. Ayrıca sekiz mücahitlik bir müfreze muhtemel çevrilmeye karşı Çavuş’lu köyü ilerisinde tertibat almıştır.
Milli kuvvetlerin almış olduğu bu tertibattan habersiz olarak 10 Mayıs 1920 sabahı 20 den fazla ağır makineli tüfek ve bir bölükten fazla süvari ile takviyeli üç bölük düşman piyadesi denizden (Ernest Rönan) gemisinin de himaye ateşi altında boru ve trampetlerle bir törene gider gibi Mersin’den Subendine doğru ilerlemeye başlamıştı. Düşmanın yürüyüşünü büyük bir dikkatle izliyen milli müfrezelerde bir çıt bile duyulmuyordu. Düşman böylece Dokuzharnup’u geçmiş, çay’ın doğusundaki müfrezelerin tesirli ateş sahasına girmişti. Bu arada patlayan tek silah parola vazifesini görmüş ve düşman sıkı bir ateş baskısı altına alınmıştı. Cephede savaşa tutşulduğunu duyan civar köyler halkı silâh ve sopalar ile savaşa katıldıkları gibi kadınlar da su bakraç ve testiler ile hazırladıkları azıkları alarak cepheye koşmuşlardı. Bunlar arasında Mersin Müdafaa-i Hukuk Başkanı Hıdıroğlu Ali Efendi, Tarsus Müdafaa-i Hukuk Başkanı Hacı İshak ağa, Müdafaa-i Hukuk üyelerinden Yanpar’lı Hüseyin efendinin müfrezelerin ihtiyaçlarının temininde büyük hizmetleri görüldüğü gibi fiilen savaşa katılmışlardır.
Düşmanın bu önemli taarruz neticesinde subendi yakınında bir blokhavz kurmak ve bendi daimî muhafaza altında bulundurmak istediği anlaşılıyordu. Fakat ôğleye kadar milli kuvvetlerin ateş baskısı altında başarı elde edemiyeceğini anlayan düşman denizdeki harp gemilerinin top atışı himayesinde ve Osmaniye mahallesinden ileri sürdükleri süvarilerinin desteği altında hemen hemen perişan bir durumda Mersin’e geri dönmüştür.
Bu savaşta düşman zayiatının (ölü ve yaralı) 200 civarında olduğu sanılmaktadır. Ayrıca düşmandan 130 silah, bir o kadar bomba vesaire iğtinam olunmuştur. Müfrezelerimizden elli kadar mücahit yaralanmıştır.
Şurasını da belli etmekte fayda görüyoruz: Her vesile ve fırsattan istifade ile köylerimizi yakan ve halkımızı haksız yere öldüren düşmanlara karşı (çete, eşkiya ve yağmacı) sandıkları Kuvayi Milliye büyük bir ders vermiş, düşmanın ölü ve yaralılarını toplıyan kolları kızılhaç işaretli sıhhiye erleri ile Kızılhaç’lı vasıtalara ateş etmemek suretile yurdunu kurtarmak için çarpışan medeni bir topluluk olduğunu isbatlamıştır.
Fransız kaynaklarında (Du Vèou, P. La Passion de la Cilicie – Paris 1937) bu savaş hakkında şu bilgi verilmektedir:
“Bir kol Mersin’in İçmesu’yu havuzları yanında bir blokhavz yapmak üzere harekete geçti. Ancak Mersin’den 3 kilometre sonra makineli tüfeklerle teçhiz edilmiş ve gayet iyi talim görmüş çetelerle karşılaştı. Öğle sonuna kadar mücadele etti. Limanda bulunan (Ernest Renan) kruvazörünün sıkı bir mermi yağmuru ile bunlar dağıtılabildi. Buna rağmen istenilen blokhavz yapılamadı.”
Bu savaşı idare edenler:
1 – Kuvayi Milliye Mersin Grup komutanı milis Yüzbaşı Emin Arslan (Resa Karakaş) Rumeli’nin Dimetoka kasabasında doğmuştur. İstanbul’da vefat etmiştir.
2 – Mersin Grubu Harp Müşaviri Yedek Üsteğmen S. Fikri Mutlu: Mersin’in Arpaçsakarlar köyünde 1309-1893 yılında doğmuştur. Küçük Ziyaret savaşında bir gözünü kaybederek harp malûlü olmuştur. Halen hayattadır.
Cephede fiilen savaşa katılan müfrezeler ve komutanlar
1 – Çiftlik sahil müfrezesi: Komutanı Yedek Teğmen Adil’dir. Silifke’de doğmuştur, vefat etmiştir.
2 – Bozon müfrezesi: Komutanı Başçavuş Hasan Tahsin (Şahin Efe) dir. Adana’da doğmuştur. Mersin’de Belediye Zabıta memurluğunda bulunduğu sırada 1949 da vefat etmiştir.
3 – Demirtaş müfrezesi: Komutanı Başçavuş (sonradan Asteğmen) Vezir Yusuf’tur.
4 – Yılmaz müfrezesi: Komutanı Yedek Üsteğmen Şeref Genç’tir. Mersin’de 1898′ de doğmuştur. Mesleki ticarettir. Halen hayattadır.
5 – Yavuz Müfrezesi: Komutanı Başçavuş Hüsnü (Adil Efe) dir. Mersin’in Arslan köyünde doğmuş, 1968 de vefat etmiştir.
6 – Alsancak müfrezesi: Komutanı Yedek Üsteğmen Osman Muzaffer Koçaşoğlu’dur.
Bütün bu cephelerde yapılan savaşlarda üstün yararlık gösteren müfreze komutan ve subaylarına üst komutanlar tarafından takdirname gönderilmek suretile taltif edilmekte idiler. Buna bir örnek olmak üzere bu savaşta üstün başarı gösteren Yedek Üsteğmen Şeref Genç’e Mersin Grup Komutanı Emin Arslan bey tarafından verilen takdirnameyi kaydediyoruz:
Kuvayi Milliye 4. Bölük Kumandanı
Şerafetddin Efendi’ye;
Oğlum,
10 Mayıs 36 Tarihinde su basın’da bent muharebesinde ibraz eylediğiniz fedekârlığınıza mebni size kafkas cephesinden beri taşıdığım 2101 numaralı silâhı yadigâr ve bir mükâfat-ı zahiri olarak veriyorum. Hayatınızın sonuna kadar yâd-ı tezkarımla hüsnü istimalini tavsiye ederim oğlum. 11 Mayıs 1920.
Mersin Grubu Kuvayi Milliye
Umum Müfrezeler Kumandanı
Emin Arslan
Su bentlerinin tamiri
Su bentlerinin tahribi neticesi, Mersin halkının çektiği su darlığını önlemek ayni zamanda düşmanlara bir (medeniyet) dersi vermek amaciyle Kuvayi Milliye Mersin Grup Komutanı Milis Yüzbaşı Emin Arslanbey (Turgut Efe takma adiyle) Mersin Belediye Başkanlığına şu mesajı göndermiştir:
Bila tefrik-u cins ve mezhep Mersin ahali-i muhteremesine izafeten Belediye Riyaseti Aliyyesine Emirler 13 Mayıs 1336 (1920) 1 – Bundan akdem Fransızların haknâşinaslıkları ve bilâ mucip öz vatanımızı hilâfı kanun ve mütareke zapt ve işgâle kıyam etmeleri, millet üzerinde büyük bir tesir bırakmış ve bu tesir neticesi heyecanı umumi önüne geçilmek kabil olamıyarak muhteşem Kuvayi Milliye meydana gelmiştir. Kuvayi Milliye’nin maksat ve gayesi istiklâliyeti Osmaniyenin, bekası ve mülk-ü milleti muazzamei Osmaniyenin payidar olmasıdır.
2 – Fransızlar’ın geçenlerde bilâmucip taarruz etmelerinden muğber olan Kuvayi Milliye, Mersin bahçelerinin irva ve iskasma ve şehir halkının içmesine tahsis olunan su harkını kesmek mecburiyeti hasıl olmuş ve sırf o cihetle tahrip edilmişti. Bundan Mersin ahali-i muhteremesinin müteessir olduğunu anladım. Maksat ve gâye bilâ tefriki cins-ü mezhep herkesin istirahatini, ticaretini temin etmek olduğundan bu günden itibaren hark suyunun mecrayi sabıkasına verileceği ve muhterem Mersin ahalisinin müteessir olmaması arzu edildiğinden bendin (hiç bir müsellâh Fransız efradı bulunmamak kayt ve şartı ile) ahali-i muhtereme ve Belediye tarafından tamirine müsâade ediyorum.
Ehaliye keyfiyetin ilânile Belediye tarafından gönderilecek amele, mühendis vesairenin hangi gün hareket ve bendin tamirine himmet edeceklerinin bana bildirilmesini ve marularz susuzluk yüzünden müteessir olan kardeş ve vatandaşların şu suretle teessürlerinin izalalesini arzu eyledim. Bu vesile-i hasene ile bilumum bilâtefrik-ü cins ve mezhep ehali-i muhteremeye arz ve ihtiram eylerim.
Mersin Grubu Umum Kuvayi Milliye Kumandanı Turgut Efe
Hacı Çiftçi Mustafa efendi üç gün sonra Mersin’den gelmiş ve beyannamenin halk üzerine çok müsbet bir tesir yarattığını söylemiş ve bentler sonradan Belediye tarafından gönderilen ameleler tarafından tamir edilmiştir.
20 günlük ateşkes Çukurova kurtuluş savaşı tarihinde “20 günlük mütareke” diye adlandırılan ateşkes antlaşması, her bakımdan dikkate değer bir özellik ve önem taşımaktadır.
Mustafa Kemal Paşa’yı bu antlaşmayı kabule zorlayan sebeplerin başında, Birinci Cihan Savaşı galiplerinden büyük bir devletin ilk defa Büyük Millet Meclisi Hükumetini resmen tanımış olması gelir. Fransız’lar ise, yanaştıkları bu antlaşma ile güç bir durumda ve kuşatma altında bulunan Pozantı’daki Menil taburunu kurtarmak amacını gütmüşlerdir. Ancak 31 Mayıs 1920 gece yarısından başlayıp 20 Haziran 1920 gece yarısına kadar devam edecek olan antlaşmadan önce Pozantı’daki bu taburları milli kuvvetler tarafından esir edilmiş olduğundan bu antlaşmadan umdukları faydayı sağlayamamışlardır.
Mustafa Kemal Atatürk, istiklal savaşımızın en doğru bir özeti olan meşhur “Nutuk” unda (sahife 285) bu mütarekeden şöyle söz etmektedir:
“Fransız işgâl bölgelerinde cephelerinde milli kuvvetler her gün daha esaslı bir şekilde gelişmekte idi, kuvveti artmakta idi. Milli kuvvetler, nizamiye kataâtı ile de takviye olunmaya başlanmıştı. İşgâl kuvvetleri her tarafta sıkı ve şedit bir surette tazyik ediliyordu.
Efendiler, bu vaziyet üzerine Fransız’lar Mayıs 1920 iptidalarından itibaren bizimle temas ve müzekare aradılar. Evvela Ankara’ya İstanbul’dan bir Binbaşı ile bir sivil geldi. Bu zevat İstanbul’dan önce Beyrut’a gitmişlerdi. Sabık Van mebusu Haydar Bey bunlara delâlet ediyordu. Bu mülakât ve mukâlematımızdan esaslı bir netice çıkmadı. Fakat Mayıs nihayetlerine doğru, Suriye fevkâlede komiseri namına hareket eden Mösyö Dö Ke (De Gaix) adında bir zatın riyasetinde bir Fransız heyeti Ankara’ya geldi. Bu heyetle 20 günlük bir mütarake yaptık. Bu muvakkat tatili mahasamat ile biz Adana mıntıkasının tahliyesine bir mukaddime ihzarını istihdaf ediyorduk.
Efendiler, bu Fransız heyetile yaptığımız 20 günlük mütarake, Büyük Millet Meclisinde bazılarının itirazatına uğradı. Halbuki, benim bu mütarakeyi kabûl etmekle temin etmek istediğim noktalar şunlardı:
Evvelâ; Adana mıntıka ve cephelerinde bulunan ve kısmen askerle de takviye olunan milli kuvvetleri süratle tanzim ve tensik etmek istiyordum. Milli kuvvetlerin bu fasıla-ı müsadamatta dağılmaları ihtimalini de nazarı dikkate alarak terki mühasamat tebliğini de bazı tedabirle beraber emrettim. Bundan başka efendiler, mühim addettiğim siyasî bir faydayı da istihsal etmek istiyordum. Büyük Millet Meclisi ve hükumeti, henüz itilâf devletlerince bittabi tasdik edilmemişti. Bilakis memleket ve milletin mukadderatına müteallik mesailde İstanbul’da Ferit Paşa hükûmeti ile münasebet ve muamelede bulunmakta idiler. Bu itibarla, Fransızların İstanbul hükumetini bir tarafa bırakıp Ankara’da bizimle müzakerede bulunmaları ve herhangi bir meselede itilâf eylemleri, o gün için temini mühim bir siyası nokta idi. Bu mütarake ve müzakerede (Hududu milliyemiz dahilinde olup Fransız’lar tarafından tahtı işgâlde bulundurulan menatıkın, kâmilen tahliyesini vazıh ve kati olarak dermeyan ettim.) Fransız murahasları, selâhiyet almak zere Paris’e gitmek mecburiyetini ileri sürdüler. 20 günlük mütarake, nev’emâ daha esaslı bir itilâf yapmak için selâhiyet istihsaline zaman bırakmak gibi telâkki edildi.
Efendiler, bu müzakere ve mükâlemelerimizden bende hasıl olan intiba, Fransız’ların Adana ve havalisini tahliye edecekleri merkezinde idi. Bu mütalâa ve kanaatimi Meclise ifade etmiştim. Gerçi Fransızlar, mütarake müddeti hitam bulmadan Zonguldağ’ı işgâl etmek suretiyle itilâfın yalnız Adana mıntıkasına ait olduğunu göstermek istemişlerse de, biz bu hareketi mütarekenin feshini mucip addettik. Fransızlarla anlaşmamız bir müddet teahhür etti.”
Gudubes Savaşı
22 Temmuz 1920 sabahı Mersin’den çıkan ve 2 bölük olduğu tahmin edilen düşman kuvveti, denizden ilerleyip Kudubes istikametinde Demirleyen gemisinin himaye ateşi altında Gudubes mevkiini ve köprüsünü ele geçirmek üzere harekete geçmiş ayrıca tren hattı üzerinde ve Karaca İlyas civarında bir sahra topunu mezvilendirmişti.
Düşmanın bu hareketini izleyen Burhan köyündeki Alsancak müfrezesi komutanı Yedek Üsteğmen Osman Muzaffer Koçaşoğlu, ileri karakollarda bulunan müfreze erlerini toplu bir halde bulundurmak üzere geri çekmiş ve öncü olarak bir manga bırakmıştır.
Düşmanın saat 7.30′a doğru ateş hattına girmesi üzerine temas hasıl olmuş ve şiddetli bir savaş başlamıştır. Düşman, hâkim mevkide bulunan müfrezenin ateş baskısı altında ilerlemek imkânını bulamamış, müfrezenin emrinde bulunan 25 kişilik süvari birliği düşmanın sol kanadından ilerlemiş ve Yaya cengine inerek düşmanı yan ateşi altına almıştır. Bu durum karşısında 6 saat devam eden savaş sonunda bir başarı sağlıyamayacağını anlıyan düşman, denizden ve karadan yapılan topçu ateşi himayesinde Mersin’e geri çekilmek zorunda bırakılmıştır.
Bu savaşta, süvari birliğine komuta eden Tekeli Hacı (İbrahim Etiler), Yanpardan “Kücükbey” adıyla maruf İsmail Us, Evcili köyünden Çocuk İbrahim’in kayda değer yararlıkları görülmüştür. Diğer savaşlarda olduğu gibi Ulaş Beyler’i ailesinden Emine Hatun ile savaşı duyan köylü kadınlar su ve azık getirmek ve savaşanları teşvik etmek suretiyle milli görevlerini büyük bir feragat ve cesaretle yapmışlardır.
Bu savaşta düşmanın hayli zayiat verdiği ve bir subayının öldüğü haber alınmıştır. Müfrezenin zayiatı 7 yaralıdan ibarettir.
Emirler savaşı
Mersinden 2 bölükten ibaret bir Fransız birliği 1 Aralık 1920 sabahı denizdeki savaş gemisinin ateşi altında Emirler köyünün güneybatısındaki Gelincik Tepe istikametinde taarruza geçmişti. Binbaşı Osman Bey komutasındaki Mersin Grubundan Yedek Üsteğmen Takiddin Sanlı’nın komuta ettiği Gazi ve Vezir Yusuf komutasındaki Turgut müfrezesi (Ceman 100 silahlı) düşmanı Emirler köyü önlerinde karşılayarak savaşa tutuşmuşlardır. Gelincik Tepe’de bulunan Yedek Teğmen Rifat Uslu komutasındaki makineli tüfek müfrezesi düşmanı yan ateşi ile baskıya almış ve mühim telefat verdirmiş ve savaşın kazanılmasında birinci derecede âmil olmuştur. Geceyi açık ordugâhta geçiren düşman ikinci gün Emirler köyünün çamaşırlığını yakarak Mersin’e çekilmek zorunda kalmıştır.
Konya’daki isyan dolayısiyle kaçıp Mersin’de Fransız’lara sığınan Deli Baş ve avenesinin Fransız’larla birlikte bu savaşa katıldıkları tesbit edilmiştir.
Grup komutanı Binbaşı Osman Bey’in kimliği hakkında fazla bir bilgi olmayıp kendisi bölgede “Çeçen Osman Bey” diye tanınmaktadır. Yedek Üsteğmen Takiddin Sanlı Mersin’de 1891 de doğmuştur. Halen sağdır. Mesleği öğretmenliktir.
Yedek Üsteğmen Rifat Uslu 1899 da Tarsus’ta doğmuştur. (Vefat etmiştir.)
Bu savaşa Erçel’de Kaymakam olarak bulunan Hacı Ömer (Kutay) bey yanındaki jandarmalarla birlikte katılmış, ayrıca grup karargâhında bulunan Yedeksubay Hasan Genç, Grup Yaveri Yedek Üsteğmen Fikri Mutlu, Yusuf Ağa zade İsa efendiler de bu savaşa katıldıkları gibi gönüllü Mücahitlerden Hakkı Ersoy, Hadımlı Hoca Ahmet efendi ve telgrafçı Osman Emrealp’ın da değerli hizmetleri görülmüştür.
Kaynak: https://www.yumuktepe.com/kurtulus-savasinda-icel-dokuzuncu-bolum/
